در مورد تعداد معتادان در ایران آمار دقیقی در دست نیست. حدود چند دهه است که صاحب نظران و مسئولان مبارزه با مواد مخدر، شمار معتادان را حدود دو میلیون نفر و گاه بیشتر برآورد کرده اند. البته طبق اظهارات یکی از مسئولین ستاد مبارزه با مواد مخدر در سال ۱۳۹۱، حدود سه میلیون و سیصد هزار نفر مصرف کننده مواد مخدر و محرک در کشور وجود دارد. ارائه این آمار در حالی است که مطالعه روند اعتیاد در کشور نشان می دهد که تقریبا هر ۱۲ سال یک بار تعداد کل معتادان دو برابر شده و سالانه ۸ درصد بر جمعیت آنان اضافه شده است. با فرض اعتماد به این آمار و با کم کردن تعداد افرادی که در حال گذراندن دوره درمانی هستند که طبق اعلام مدیرکل سابق درمان و حمایت‌های اجتماعی ستاد مبارزه با مواد مخدر، حدود ۶۰۰ هزار نفر است می توان گفت طبق آمار رسمی، حدود یک میلیون و چهارصد هزار نفر و طبق آمار غیر رسمی، حدود دو میلیون و هفتصد هزار نفر سوءمصرف کننده مواد در کشور وجود دارند که جهت درمان مراجعه نکرده اند. به دلیل تأثیراتی که مصرف مواد بر فرد می گذارد، معمولاً فاصله شروع مصرف تا ورود به درمان طولانی می باشد و افراد سوءمصرف کننده به راحتی حاضر به شروع درمان نمی شوند. تلاش خانواده و اطرافیان بیمار نیز برای وارد کردن آنان به درمان بی نتیجه بوده و گاهی نتیجه عکس نیز دارد. در بسیاری از موارد فرد معتاد، خود را مشکل دار نمی بیند یا اصولاً تمایلی برای درمان نشان نمی دهد. این وضعیت حالتی شایع و در عین حال دشوار است، خانواده اصرار بر وجود مشکل در بیمار دارند اما وی برعکس خانواده فکر می کند و تمایلی برای ورود به برنامه درمانی نشان نمی دهد.
اکثر خانواده ها نیز با نحوه ی برخورد با افراد مصرف کننده در این حالت (مقاومت در برابر درمان) به درستی آشنا نیستند و در برخورد با این حالات، درمان های اجباری یا در بهترین حالت اورژانس های روان پزشکی را به عنوان راه حل برمی گزینند. انتخاب روش های درمان اجباری در حالی است که بررسی ها نشان می دهند میزان اثربخشی برنامه های درمان اجباری بسیار اندک است. به طور کلی علیرغم وضعیت دشواری که اعتیاد برای فرد سوءمصرف کننده مواد و خانواده و اطرافیانش ایجاد می کند، کمتر از ۱۰ درصد از سوءمصرف کنندگان به صورت داوطلبانه برای درمان مراجعه می کنند و در هنگام درمان نیز میزان ریزش به طور چشمگیری بالاست.
حال با توجه به تعداد افراد درگیر با مسئله سوءمصرف مواد و اینکه بیش از نیمی از سوءمصرف کنندگان تمایل و رغبتی به درمان نداشته و به نوعی وارد درمان نشده اند بحث ایجاد انگیزه و راغب سازی از اهمیت ویژه ای برخوردار خواهد بود. از دیگر دلایل ضرورت توجه به بحث راغب سازی می توان به تغییر الگوی مصرف مواد در کشور از مواد مخدر سنتی به مواد محرک و صنعتی اشاره کرد. اثرات مواد محرک به خصوص بروز توهم و هذیان، ممکن است هر لحظه باعث بروز اتفاقات ناگواری برای خود فرد یا افراد نزدیک وی شود. تمامی این موارد ضرورت مداخلات راغب سازی برای ورود به درمان این افراد را آشکار می کند.
با توجه به ویژگی های خاص حرفه مددکاری اجتماعی از جمله توجه همزمان به فرد، خانواده و وضعیت اقتصادی و اجتماعی وی و ابزار کارآمدی به نام بازدید منزل، متخصصان این رشته می توانند به عنوان مجریان مداخلات راغب سازی نقش مهمی در ورود به درمان سوءمصرف کنندگان مواد ایفا نمایند. البته لازم به ذکر است که استفاده از مداخلات راغب سازی به خصوص مداخلات راغب سازی مبتنی بر مددکاری اجتماعی در منزل، با توجه به لازمه ورود مددکار اجتماعی به منزل، مستلزم تصویب ساز و کارهایی قانونی می باشد که از انجمن های مددکاران اجتماعی انتظار می رود به جای اثبات مشروعیتشان به یکدیگر، پیگیر مواردی از این دست باشند.
مرتضی دانایی فر
کارشناس ارشد مددکاری اجتماعی
از سری مقالات سومین کارزار رسانه ای مددکاران اجتماعی ایران
